“De klimaatverandering dwingt ons om waterbeveiliging hoog op de agenda te houden”

Tussen 13 en 16 juli 2021 viel een extreme hoeveelheid neerslag in het zuiden en oosten van het land. Ook in Vlaanderen steeg het water in het Maasbekken en Demerbekken tot extreme hoogtes op zowel bevaarbare als onbevaarbare waterlopen. “De gevolgen waren gelukkig niet zo dramatisch als in Wallonië, maar toch zijn we door het oog van de naald gekropen. Het is belangrijk dat wij voorbereid zijn op dergelijke extreme weersomstandigheden en klimatologische uitdagingen”, aldus ministers Lydia Peeters en Zuhal Demir. “We moeten vooruitkijken en nu handelen. Daarom werkt De Vlaamse Waterweg in samenwerking met het Waterbouwkundig Laboratorium aan een “wat-als-scenario”. De eerste analyse is zeer verontrustend. De schade zou geraamd worden op 2 miljard euro waarbij 50.000 à 100.000 personen getroffen zouden worden. We moeten ons wapenen tegen frequente periodes van (extreem) hoge neerslag en daarom stellen we een multidisciplinair experten-panel samen.”

Vooral op 14 en 15 juli vielen in het zuiden en oosten van België extreem hoge neerslaghoeveelheden. Binnen een periode van 48 uur werden op sommige plaatsen in Wallonië neerslaghoeveelheden tot 270 mm gemeten. Deze waterbom veroorzaakte ongeziene wateroverlast in het Maasbekken met desastreuze schade in Wallonië voor gevolg. Met meer dan 30 dodelijke slachtoffers was de menselijke tol buitengewoon zwaar. Daarenboven was er een enorme schade aan infrastructuur en werden ruim 38.000 woningen beschadigd waarvan 600 volledig werden verwoest.

Ook in Vlaanderen traden vooral in het Maasbekken en Demerbekken ongezien hoge debieten en waterstanden op met watersnood tot gevolg, gelukkig evenwel zonder menselijke slachtoffers. De meerwaarde van de Vlaamse voorspellingstools voor waterlopen werd bovendien bewezen waardoor dagen op voorhand op basis van voorspellingen preventief de crisisdiensten van de Vlaamse gouverneurs en de federale crisisdiensten verwittigd werden. Op die manier konden voorbereidingen getroffen worden zoals het leegmaken van bufferbekkens en ruimen van waterlopen.

Dat de watersnood in Vlaanderen al bij al beperkt bleef is uiteraard mede te danken aan de door De Vlaamse Waterweg en de Vlaamse Milieu Maatschappij al uitgevoerde infrastructurele hoogwateringrepen langs de Maas en de Demer. Elders in Vlaanderen was er, omwille van de geringe neerslag, geen of erg beperkte watersnood. We zijn echter door het oog van de naald gekropen.

Impact van een waterbom in Vlaanderen

De potentiële impact van een waterbom in Vlaanderen werd al op grote lijnen in kaart gebracht op basis van de overstromingskaarten opgesteld in het kader van de Europese Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR) en de stroomgebiedsbeheersplannen 2022 – 2027. De analyse geeft een beeld van de waterschade (schaderaming en getroffen inwoners) in de 11 rivierbekkens van Vlaanderen en dit voor een neerslagsituatie die gemiddeld 1 x per 10 jaar, per 100 jaar en per 1000 jaar zou optreden. Voor een vergelijkbare ‘waterbom’ wordt de waterschade in Vlaanderen geraamd op ca. 2 miljard euro waarbij ca. 100.000 personen zouden getroffen worden.

Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters: “We moeten vooruitkijken en nu handelen. Daarom heb ik gevraagd een “wat als scenario” uit te werken. Daarbij brengen we in kaart wat de impact is als een dergelijke 'waterbom' uiteenspat boven Vlaanderen. Deze eerste simulaties spreken boekdelen. We nemen dit zeer ernstig. Het is duidelijk dat we aan nog een grotere ramp zijn ontsnapt in bijvoorbeeld het Maasland, Diest, Aarschot, Dendermonde, aan de Scheldekaaien in Antwerpen etc. We moeten ons dus wapenen tegen frequente periodes van (extreem) hoge neerslag en daarom stellen we een multidisciplinair experten-panel samen. Ik ben dan ook zeer verheugd dat Henk Ovink het voorzitterschap heeft aanvaard van dit multidisciplinair team. Zijn expertise en gezag als Nederlands eerste internationale watergezant wordt wereldwijd erkend. Hij maakte eerder bijvoorbeeld deel uit van Amerikaans president Obama’s ‘Hurricane Sandy Rebuilding Taskforce’, die de in 2015 zwaar getroffen Amerikaanse oostkust na de verwoestende superstorm Sandy moest wapenen tegen klimaatverandering, zeespiegelstijging en extreme stormen. Samen met een topteam van experten gaat hij nu aan de slag ons het nodige advies en voorstellen te bezorgen om de waterwegen in Vlaanderen nog beter voor te bereiden voor de toekomst."

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir: “Hoewel de grootste drama’s zich in het zuiden van het land en in de ons omringende landen hebben afgespeeld, heeft ook Vlaanderen het tijdens de hevige regenval afgelopen zomer zwaar te verduren gekregen. Door de klimaatverandering gaan extremere weersomstandigheden steeds vaker voorkomen. We moeten Vlaanderen dan ook blijven investeren in goede voorspellingstools voor overstromingen, maar tegelijk ook potentieel kritieke punten verder beveiligen tegen toekomstige ‘waterbommen’. De ramingen en impactanalyses van vandaag geven ons extra munitie en voldoende argumenten om de strijd morgen verder te voeren en Vlaanderen nog beter te beschermen.”

Bijkomend onderzoek nodig

Nu de eerste ramingen en impact op overstromingsgevoelige gebieden bekend zijn, wordt er in het najaar nog een meer gedetailleerde analyse van de problematiek uitgevoerd. Minister Peeters heeft daartoe de formele opdracht gegeven aan De Vlaamse Waterweg en het Waterbouwkundig Laboratorium (Dept. MOW). Door middel van hydraulische modellering zal de impact van extreme neerslaghoeveelheden op de waterstanden, de waterpeilen en de waterschade langs de Vlaamse waterlopen meer gedetailleerd in kaart worden gebracht.

Multidisciplinair experten-panel moet mee de lijnen uitstippelen.

Op voorstel van Vlaams minister Lydia Peeters wordt nu een multidisciplinair experten-panel samengeroepen bestaande uit academici en beleidsmakers, experten hydrologie en hydraulica, architecten, ruimtelijke planners en klimaatdeskundigen. Als Vlaanderen zich proactief wil wapenen tegen frequentere periodes van extreem hoge neerslag, is die brede expertise nodig. Het definiëren van het niveau van waterveiligheid en het formuleren van onderbouwde adviezen vergt een integrale aanpak. 

“Wij willen weten hoe we ons toekomstgericht nog beter kunnen wapenen tegen dergelijke weersomstandigheden en welke prioritaire maatregelen op tafel dienen gelegd om Vlaanderen te beschermen tegen dergelijke klimatologische uitdagingen” aldus Peeters en Demir.

Samenstelling multidisciplinair experten-panel onder het voorzitterschap van de wereldvermaarde waterexpert Henk Ovink. Ook gekend als ‘the water guy’ van voormalig Amerikaans president Barack Obama na de verwoestingen die de orkaan Sandy in 2012 in New York veroorzaakte.

Experten Hydrologie

• prof. dr. Marijke Huysmans (VUB)
• prof. dr. ir. Patrick Willems (KU Leuven)
• prof. dr. Patrick Meire (UA)
• dr. ir. Jiri Nossent (MOW, Waterbouwkundig Laboratorium)
• Ir. Joost Dewelde (Team Hydrologie VMM)
• prof. dr. Gert Verstraeten (KULeuven)

Experte Energie & Klimaat

• Manon Janssen (CEO Ecorys NL; klimaatregisseur stad Antwerpen

Expert Meteorologie

• dr. ir. David Dehenauw (KMI, Hoofd van de Wetenschappelijke Dienst Weervoorspellingen en van de dienst OMS - Oceanografisch Meteorologisch Station)

Experten (water)bouwkunde

• Henk Ovink (internationaal gerenommeerd wateranalist)
• dr. Vincent Wolfs (Sumaqua; Hydraulica en Geotechniek, KUL)
• ir. Herman Gielen (voormalig projectleider De Vlaamse Waterweg voor Gemeenschappelijke Maas)
• ir. Silvia De Nolf (NAV, expert water)

Experten ruimtelijke planning

• prof. Joachim Declerck (architect; UGent)
• dr. Sylvie Van Damme (HOGent )

Experten Juridisch/ Economisch

• Afgevaardigde van Assuralia -beroepsvereniging verzekerings-ondernemingen (nog te benoemen)

Experten Beleid

• Bernard De Potter (VMM; CIW, voorzitter Internationale Scheldecommissie)
• Carina Van Cauter (gouverneur Oost-Vlaanderen; noodplanning; lokale besturen)
• ir. Ilse Hoet (departement Mobiliteit en Openbare Werken, Afdelingshoofd – Beleid)

Expert crisisbeheer

• Caroline Lambrechts, Kabinet gouverneur provincie Limburg – water- en crisisbeheer

Secretariaat:

• De Vlaamse Milieumaatschappij
• De Vlaamse Waterweg

Waarneming:

• Tom De Vits, raadgever kabinet minister Zuhal Demir
• Wouter De Ruyter, raadgever kabinet minister Lydia Peeters